De geschiedenis van Zeep

Waar zeep vandaan komt, weet niemand eigenlijk precies en is vaak onderwerp van discussies. In de loop van de tijd zijn er wel verschillende verhalen en legenden ontstaan. Waarschijnlijk waren de allereerste zepen de saponinen gemaakt uit planten, bladeren, wortels, houtige zaden, bessen, schors van verschillende planten, struiken en bomen. Er werd ontdekt dat deze stoffen zeepachtige bestanddelen bevatten die gevormd vuil oploste en het gemakkelijker maakte om vlekken uit kleding te verwijderen.

Zeep legende en bewijs

Volgens de westerse legende ontleent zeep zijn naam aan de heuvel Sapo in Rome, waarop dieren ritueel werden geofferd. Aan de voet van de heuvel stroomde de Tiber, waar de mensen dagelijks de was kwamen doen. Het hemelwater sijpelde van de heuvel af de rivier in. Waarbij het kleiachtige substantie van dierlijke vet- en asresten van de geofferde dieren met zich meevoerde. Er werd op een gegeven moment een verband gelegd dat de klei afkomstig van de berg, zich met de rivierwater mengde een schuimige substantie opleverde die de was schoner maakte.
Vaak wordt gedacht dat rond 2800 voor Christus zeep is ontstaan in Babylonië. Hier hebben historici een vat gevonden met daarin een zeep-achtige stof.
De eerste echte bewijzen voor het ontstaan van zeep dateren pas uit 2200 voor Christus. Er is namelijk een Mesopotamische kleitablet gevonden met een zeepformule. De formule beschrijft een mengsel door 1 deel casia olie en vijf en 5 1/2 deel potas en water. Hiermee ontstond een zachte zeep.

Persoonlijke hygiëne

In de westerse cultuur vindt de populariteit van het baden haar oorsprong in de beroemde Romeinse baden. Daar werd het eerste badhuis al gebruikt in 312 voor Christus.
Zeep hoorde echter niet bij het badritueel en werd pas in de 2e eeuw gebruikt voor persoonlijke hygiëne.
Daarvoor kon men kiezen uit melk, zand, oliën, kruiden, bloemblaadjes en tal van zalven. Wanneer deze stoffen op het lichaam werden gewreven, verwijderden ze vuil en dode huidcellen. Door Galenus uit Pergamum (circa 130 – ca 200 n. C.) die na Hippocrates een van de meest vooraanstaande artsen in de Oudheid was, erkende de medicinale en reinigende eigenschappen van de zeep.
Ongelukkigerwijs werden, na de val van het Romeinse Rijk en tijdens de middeleeuwen, badhuizen synoniem met zondige handelingen. Het besef van persoonlijke hygiëne en het gebruik van zeep voor dat doel, ging snel achteruit. Vanwege de onhygiënische levensomstandigeheden, raakte heel Europa in de greep van pest, ziekte en dood.

Zeepmaken als ambacht

Zeep werd in de 8e eeuw herontdekt in Italië en Spanje en de gilden van ambachtslieden bewaarden de geheimen van de bereidingswijzen. Harde zeep, verkregen door het mengen van plantaardige olie met de soda uit de as van zeewier, werd industrieel geproduceerd. In de 13e eeuw verspreidde deze kennis zich van Italië naar Frankrijk en honderd jaar later ook naar Engeland. De Zuid-Europese zeep, gemaakt van olijfolie was echter veel beter dan de zeep gemaakt van dierenvet in het noorden. Dat zeep erg geliefd was, blijkt uit de grote moeite die de Amerikaanse kolonisten deden om het te kunnen maken. Ze kookten restvet met de as van hout voor het verkrijgen van een zachte zeep. Dit was zwaar werk en niet altijd succesvol. Maar na verloop van tijd kwamen er professionele zeepmakers die harde stukken zeep konden maken (door toevoeging van een alkali) en die de zeep ook lekker konden laten ruiken door geuroliën toe te voegen. De inspanningen van van een aantal Franse wetenschappers droegen in de 18e en 19e eeuw bij aan de vervaardiging en het gebruik van zeep als reinigsmiddel voor lijf en leden: Nicholas Leblanc nam in 1791 patent op een productieproces om uit zout alkali te vervaardigen. Loïs Pasteur toonde na 1800 het verband aan tussen bacteriën en
ziekten en de noodzaak om bacteriën te bestrijden.

Natuurzeep?

De ontwikkeling van chemicaliën en de verfijning van de productiemethoden hebben de productie van overvloedig schuimende, houdbare zeep een stuk vergemakkelijkt en er een overal verkrijgbaar en goedkoop artikel van gemaakt. De zeep die nu meestal wordt gebruikt heeft in vergelijking met de zeep van onze voorouders talloze veranderingen heeft ondergaan en bestaat uit hoofdzakelijk niet-natuurlijke en chemische ingrediënten afkomstig uit de petro-chemische industrie. De zeep nu geproduceerd door fabrieken is in geen vergelijking met de zeep van weleer. De manier waarop ik de Zen Zepen maak heeft vele overeenkomsten met de zeep van voor de industrialisatie: het productieproces en de zuivere ingrediënten zorgen voor een stuk zeep dat met recht natuurzeep genoemd mag worden. Maar daarover in een volgend blog meer!